Dünya Sıhhat Örgütü’nün (DSÖ) 2022’den sonra ikinci kere ‘küresel acil durum’ ilan ettiği ve halk ortasında maymun çiçeği olarak bilinen ‘Mpox’ virüsü salgınıyla ilgili tüm dünya alarma geçti.
Sağlık Bakanlığı, Türkiye’de henüz vaka görülmediğine yönelik açıklamada bulunurken, Türk Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastalıkları Derneği (KLİMİK) Lideri Prof. Dr. Serap Şimşek Yavuz, çiçek aşısının da muhafaza sağladığı Mpox virüsüne karşı Türkiye’ye de tekrar aşı getirilmesi gerektiğini vurguladı. Çiçek aşısı, hastalığın kalıcı olarak sona ermesinden sonra 1980’li yıllardan beri ülkemizde kullanılmıyor.
Prof. Dr. Yavuz, “2024 yılı içinde Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde 15 bin hadise bildirildi. 500 kadar da vefat var. 2022’de, dünyaya birinci yayılan salgında, mevt oranı yüzde 1’in altındaydı. Burada yüzde 5’lik bir vefat oranından kelam ediliyor. Aşısı var, evvelce, çiçek hastalığı için kullandığımız bir aşı. Türkiye’de şu an aşı olmadığı için, aşının sağlanması gerekiyor” dedi.
Hastalığın yayıldığı Afrika’nın Kongo bölgesinden seyahat edenlere de dikkat çeken Prof. Dr. Yavuz, “Afrika’da bütün bir kıta olarak değil, şu an temel olarak Kongo’da bu hastalık fazlaca görülüyor. O bölgeyle teması olan kim olursa olsun, uygun semptomlarla gelmişse, o hastada düşünmek lazım” tabirlerini kullandı.
İLK GLOBAL ACİL DURUM İLANI 2022’DE YAPILMIŞTI
Şu anda çoğunlukla Afrika kıtasında tesirli olan ve deri lezyonlarıyla kendini gösteren Mpox virüsünün yakın temas yoluyla bulaştığını kaydeden Prof. Dr. Serap Şimşek Yavuz, risk kümeleri açısından; 1980 öncesinde doğanlar ve ‘Çiçek aşısı’ olmuş olanların mümkün hastalığa karşı daha güçlü olduğunu belirtti.
Prof. Dr. Yavuz, “Afrika’dan gelen herkese değil, sırf hastalığın yayıldığı bölgeden gelenler ve semptom taşıyanlara yönelik takibin hassasiyetle yapılması gerekiyor” dedi.
Prof. Dr. Yavuz, hastalığın isminin da maymun çiçeği değil Mpox olarak anılması gerektiğine dikkat çekerek kelamlarını şöyle sürdürdü:
* “Öncelikle hastalığın ismi artık ‘Maymun Çiçeği’ değil ‘Mpox’ hastalığı diye geçiyor. Zira hastalık isimlerinde hayvan ve bölge ismi kullanmak birtakım ayrımcılıklara neden olabiliyor. Mpox hastalığı dediğimiz aslında dünyanın gündemine 2022 yılında girmişti. 1950’den beri bilinen bir virüs. Evvelce çiçek hastalığı diye bilinen hastalığın etkenine benzeri bir virüs tarafından hayvanlardan beşere geçen, maymun yahut kemirgenlerden bulaşabiliyordu.
* Afrika’da 2022 yılına kadar yılda yaklaşık 100 olay üzere bir bildirim yapılıyordu. Ancak 2022 yılında Afrika ile teması olmayan insanlarda da, bütün dünyada Amerika’da İngiltere’de Türkiye’de Güney Amerika’da her yerde Mpox olguları görülmeye başladı. Bu salgında acil durum ilan edildi. Zira birden fazla ülkede çok yaygın bir biçimde birinci kez Afrika’nın dışına çıkmış oldu virüs.”
VİRÜSÜN YENİ TİPİ DAHA SÜRATLİ YAYILIYOR, MEVT ORANI YÜKSELDİ
O devirde muhakkak risk kümelerinde hastalığın hayli yayıldığını belirten Prof. Dr. Yavuz, sözlerine şöyle devam etti:
* “Türkiye’de de o sırada hadiseler görüldü. Ama riskli kümelerin takibi, bunların aşılanması üzere tekniklerle 2022’de Afrika dışına çıktıktan sonra ortaya çıkan bu salgın denetim altına alındı. O periyotta dolaşan suş, daha hafif hastalıkla seyrediyordu. Ekseriyetle deride ya da bulaştığı bölgede döküntülerle, hafif bir ateşli hastalık formunda seyrediyordu. Çok da vefat olmadı, mevt oranı yüzde 1’in altında kaldı 2022’deki salgında. Akabinde, denetim altına alınınca salgın sonlandırıldı.
* Ama Afrika’da, Kongo’da, Orta Afrika’da, 2023’ün ortalarından beri tekrar ve öteki bir virüs tipi yani vefat oranı biraz daha yüksek olan bir virüsle yeni bir salgın başladı. Bu Mpox salgını 2022’deki salgından farklı olarak biraz daha süratli yayıldı Afrika bölgesinde. Bilhassa Kongo’da çok süratli yayılarak, etraf ülkelere de sıçradı. Yalnızca 2024 yılı içinde 15 bin hadise Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nde var ve 500 kadar da mevt var. 2022’deki dünyaya birinci yayılan salgında mevt oranı yüzde 1’in altındaydı. Burada yüzde 5’lik bir mevt oranından kelam ediliyor.”
“2022’DE TÜRKİYE’DEN BİLDİRİLEN 12 OLAY OLDUĞU SÖYLENİYOR”
Kongo’da başlayan ve şu an global acil durum ilan edilen bu salgının bir başka özelliğinin de heteroseksüel cinsel alakayla bulaşabilme özelliği olduğunu kaydeden Prof. Dr. Yavuz, “Afrika dışındaki ülkelerde şu anda bu suşa bağlı yani Soy 1B dediğimiz suşa bağlı bir olay tanımlanmış değil. Fakat Kongo’nun komşu ülkelerine yayılabilmesi, öbür ülkelere de yayılabilme potansiyeli taşıdığı için ülkelerin gerekli tedbirleri alması, hazırlıklarını yapması açısından uyarılması maksadıyla, da bu acil durum ilanı yapılmış oldu. Türkiye’de 2022 salgınında Sıhhat Bakanlığı’nın elinde bilgileri var, biz kesin sayısı bilmiyoruz açıklanmadı lakin milletlerarası topluluktan öğrendiğimiz kadarıyla Türkiye’den bildirilen 12 hadise olduğu söyleniyor 2022 salgınında” diye konuştu.
“PANDEMİ YOK, KAPANMA OLACAĞINI DÜŞÜNMÜYORUZ”
Prof. Dr. Yavuz, Sağlık Bakanı ile sabah görüşme yaptıklarını ve 2024’te Türkiye’de rastgele bir Mpox olgusu şimdi tespit edilmediğini aktardığını belirtti. Prof. Dr. Yavuz, konuşmasında şunları söyledi:
* “Şu anda Türkiye’de olay yok; lakin zati global acil durum; halk sıhhati acil durumun ilan edilmesinin nedeni bulaşma talihi var, tedbirlerinizi alın demek. Bir pandemi durumu sözkonusu değil. Bir kapanma durumu sözkonusu değil ve sözkonusu olacağını da düşünmüyoruz. Zira bu virüsün bulaşması yakın temasla oluyor. Yani Covid’ te olduğu üzere bu türlü teneffüs yoluyla çok fazla bulaşma olmuyor. Teneffüs yolundan bulaşması çok ender oluyor. Hasebiyle yakın temasla bulaşma olduğu için o kadar büyük olay sayılarına ulaşılacağı düşünülmüyor. Sonuçta muhakkak kümelerde biraz da mevt oranı da yüksek olduğu için, birinci hadiseyi bulup yayılmasını engelleyecek biçimde sistem kurulması gerekiyor.”
YAKIN TEMAS VE HİJYENE VE ORTAK KULLANIM EŞYALARINA DİKKAT
Hastalığın bulaşma yolunun yakın temas olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Yavuz, sözlerini şöyle sürdürdü:
* “Hasta kişinin mukozasıyla yahut cildindeki lezyonlarıyla yakın temas olduğu vakit bulaşır. Aslında çok kolay bulaşan bir virüs değil. Toplu taşımada risk yok değil lakin çok ender. Hasebiyle bundan çok dert duymamıza gerek yok. Hasta bireyle, mukozasıyla, ağız içi mukozası olabilir, genital mukozası olabilir ya da derisindeki lezyonlarıyla, zira bu da su çiçeğinde olduğu üzere döküntülü bir lezyon ya da bu lezyonlarla yakın temas olursa bulaşabiliyor. Tekrar bu hasta bireylerin, bu lezyonlarının bulaştığı birtakım eşyalarla da bulaşma olabiliyor; yani yatak, çarşaf üzere. Hasta şahısla tıpkı meskende yaşayan şahıslardan de bulaşma olabileceği söylenebiliyor.”
“BÖLGEYLE TEMASI OLAN UYGUN SEMPTOMLARLA GELENLERDE MPOX DÜŞÜNMEK LAZIM”
Semptomu olmayan şahıslardan hastalığın bulaşma riskinin çok düşük olduğunu belirten Prof. Dr. Yavuz, “Covid’ te mesela hastalığı olmasa, semptomu olmasa bile bazen virüsü alıp semptom göstermeden bulaşma da olabiliyordu. Bu hastalıkta bu türlü bir risk çok düşük. Münasebetiyle bizim bireyleri değil hastalık sürveyansını yapmamız lazım. Yani hasta olan bir kişi varsa bu hasta kişinin de riskli bölgeyle teması varsa, kim olursa olsun, bütün bir kıta olarak değil şu an Kongo’da temel olarak bu hastalık fazlaca görülüyor, o bölgeyle teması olan kim olursa olsun, uygun semptomlarla gelmişse o hastada Mpox düşünmek lazım. Hasta tespiti olduktan sonra korunma tedbiri olarak şu öneriliyor: Birincisi, hastayı izole etmek, ikincisi hasta bireyle teması olacak bireylerin şahsî gözetici gereçleri kullanması. Hastanın ve hastaya bakım verenlerin maske takması, hastanın izole tek odada kalması, hastayla korunmasız teması olan şahısların de saptanarak aşı olması öneriliyor şu anda” dedi.
“YAYILMA POTANSİYELİNİN YÜKSEK OLDUĞU DÜŞÜNÜLÜYOR”
2022’deki virüsün hala görülmeye devam ettiğini belirten Prof. Dr. Yavuz, şu ihtarlarda bulundu:
* “Yeni acil durumun ilan edilme sebebi olan yeni suş, yalnızca Kongo’da ancak bunun da yayılma potansiyelinin yüksek olduğu düşünülüyor. Esasen, DSÖ bütün dünya için bir tehdit gördüğü vakit global halk sıhhati acil durumu ilan ediyor. Şu an an Türkiye açısından panik olacak bir durum olmayacağını söyleyebiliriz. Aslında hiçbir salgında panik olmanın bir yararı olmuyor. Toplumu da tertipli bir biçimde durum hakkında bilgilendirmek paniği de engelliyor. Şu an Türkiye’de bir hadise yok bizler görmedik. Sağlık Bakanlığı da şu anda olmadığını söylüyor.
* Hasebiyle potansiyel var, bu hastalığın yayılma potansiyeli olduğu için, tedbirlerimizi almak zorundayız. Teşhis formüllerini geliştirmek zorundayız. Bir evvelki 2022’deki salgınında Türkiye’de teşhis imkanları sağlanmıştı. O teşhis imkanlarının devam etmesi gerekiyor. Kuşkulu ve riskli kümelerde uygun klinik tablo varsa kesinlikle örnek göndermemiz gerekiyor. Bunların temaslı takiplerinin yapılması gerekiyor. Risk kümelerinin aşılanması gerekiyor.”
“İLGİLİ İLAÇLARIN HAZIRLIKLARININ YAPILMASI GEREKİYOR”
Türkiye’de şu an çiçek aşısı olmadığı için, temin edilmesi gerektiğine dikkat çeken Prof. Dr. Yavuz, sözlerini şöyle noktaladı:
* “Bunun bir tane aşısı var. Evvelden çiçek için kullandığımız bir aşı, buna karşı da tesirli, bu aşının sağlanması gerekiyor. Tekrar olur da, fazla hasta görmeye başlarsak, ilgili ilaçların hazırlıklarının yapılması gerekiyor. Aşısı var bu bir çiçek aşısı aslında. Çiçek hastalığı biliyorsunuz 1980’de eradike edilmişti. Çiçek aşısı olanlar da, Mpox hastalığına karşı bir ölçü korunuyorlar. Yani 1980’den evvel doğmuş olanlar bilhassa.
* Mpox için kullandığımız aşı da çiçek aşısı aslında. Riskli kümeler, mesela Afrika’da seks çalışanları riskli küme olarak tanımlandı. Riskli kümelerin aşılanmasının, hastalığın yayılması açısından azaltıcı tesiri var. Şeffaf bir biçimde her türlü datanın paylaşılması, şayet ülkede olay yakalanırsa bunların da paylaşılması paniği pürüzler. Bu, Covid üzere olabilecek bir hastalık değil. Münasebetiyle şu an panik yapmadan hazırlanma periyodu diyebiliriz Türkiye için.”