Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Günümüzden 3 bin yıl evvel Çin’in Hunan eyaletinde yaşayan ve kendi bağlantı formlarını yaratmak isteyen bayanlar pek az kişinin kestirim edebileceği bir şey yaptı. 20’inci yüzyılın başlarına kadar bir sır üzere saklanan gerçek gün yüzüne çıktı lakin kimse şimdi tam manasıyla çözebilmiş değildi. Yıllar evvel yok olduğu varsayılan bu usulün tekrar gündeme gelmesi, periyodun özelliklerini anlamak için büyük bir hazine olarak tanımlanıyor. Pekala sırf Hunanlı bayanlarının bildiği o sır neydi?
ŞİFRELİ BİR LİSAN YARATTILAR
Hunan’da yaşayan bayanlar kimseye sesli bir biçimde tabir edemedikleri niyetlerini birbirlerine anlatabilmek için şifreli bir lisan geliştirip ismine da ‘Nüshu’ dediler. Eğitim imkanlarından maruz bırakılmış ve gündelik hayatın içinde kendi fikir özgürlüklerini yitirmiş güçlü bayanlar tarafından oluşturulan bu lisan jenerasyondan jenerasyona aktarıldı. Nüshu lisanını kullanan birçok bayan okuma-yazma bilmiyordu fakat kendi oluşturdukları bu lisanda tabirler oluşturup, müzikler yazacak kadar bilgililerdi. Nüshu lisanı vakitle öylesine güçlü bir hale geldi ki araştırmacılar bu lisanın Çin’de aşikâr bir kültür yapısı oluşturacak kadar güçlü olduğuna inanıyor.
Çin’in kırsal kısımlarında yaşayan bayanlar konut ve toplumsal hayatlarındaki zorluklarla başa çıkmakta zorlanıyorlardı. Bayanların neredeyse tamamına yakını okuma-yazma bilmiyordu. Toplumda var olabilmek ve en özel hislerini paylaşabilmek için tasarladıkları bu lisan toplumsallaşmalarını, öbür köylerdeki bayanlarla bağlantı kurabilmelerini ve en kıymetlisi kendi kültürel zenginliklerini oluşturabilmelerini sağladı. Bayanlar mendillere, başörtülerine, yelpazelere ve aksesuarlarına Nüshu’da dostluk ve memnunluğu söz eden manalı kelamlar işleyerek birbirlerine armağan ettiler. Bu lisanla doğum günü kutlamalarından evliliklerinde yaşadıkları sorunlara kadar birçok toplumsal mevzuda müzikler yazıp bestelediler. Yaşlı bayanlar yeni evlenecek olanlara ve genç kızlara kendi hayat tecrübelerini Nüshu lisanında yazılmış bestelerle jenerasyondan nesile aktardı.
ATAERKİL TOPLUMA BAŞKALDIRI
Zamanla Nüshu’nun gizemi keşfedildi lakin devrin kaynaklarına nazaran bu fark edilişin uzun bir müddete dayandığı söyleniyor. Nüshu’nun bir irtibat aracı olmasından fazla ataerkil topluma karşı bir meydan okuma olduğuna da inanılıyordu. Onlar için bir çıkış yolu sağlayan bu lisan birebir vakitte birbirleriyle olan dayanışmalarını da güçlendirdi. Bu güçlü bağı oluşturan bayanlar kendilerine ‘yeminli kız kardeşler’ dediler. Ortalarında hiçbir akrabalık bağı olmayan yeminli kız kardeşler, toplumsal hayatın içinde erkekler tarafından koyulan kurallara itaat etmekte zorlanırken, Nüshu’nun yarattığı arkadaşlık bağıyla güçlü olmayı başardılar.
BİR ERKEK TÜM DÜNYAYA ANLATTI
Binlerce yıl evvel konuşulan bu lisan Hunan eyaletinin Jiangyong kenti dışına çıkamadığı için sırrı 1980’li yıllarda tam manasıyla keşfedilebildi. Lakin bundan evvel birinci olarak 1945 yılında Zhou Shuoyi isminde bir araştırmacı bu lisanı eşinin konuştuğunu fark etti. Shouoyi’nin eşi Nüshu lisanının tüm inceliklerine hâkimdi. Zhou, 1935 yılında bu zımnî gizli kalmış lisanı herkesin öğrenmesini istedi ve birçok araştırma yaptı lakin 1960’lı yıllarda dönemin lideri Mao Zedong’ın baskıcı tavırlarına maruz kaldı. Zhou’nun tüm çalışmaları yasaklandı hatta lisan üzerine yaptığı araştırmalar politik görüldüğü için tüm çalışmaları yakıldı ve Zhou çalışma kampına gönderildi. 20 yıla yakın kampta kalan Zhou 1979 yılında özgür bırakıldı. Çin’in komünist önderleri yaptıkları ihtilalin bir kesimi olarak Nüshu lisanının kullanılmasını ve yaygınlaşmasını yasakladı. Zhou ise kamptan ayrılır ayrılmaz çalışmalarına kaldığı yerden devam etti. Nüshu metinlerinde yazılanları Çince’ye çevirdi. 2000’li yıllarda Nüshu sözlüğü yayınlayan Zhou lisanın tüm inceliklerini dünyaya anlatmak için çalışmalar yaptı.
Yıllarca erkeklerden gizlenen ve sırf bayanların kendileri ortasında konuştuğu bu lisan binlerce yıl sonra bir erkek tarafından tüm dünyaya anlatıldı. Vakitle Nüshu lisanının bilinirliği daha da arttı. Dünyanın çeşitli bölgelerinden araştırmacılar böylesine güçlü bir lisanın tüm ayrıntılarına hakim olmak için araştırmalar yaptı. Çince’ye benzeyen lakin yazılışı ve söylemi büsbütün farklı olan bu lisan bugün tekrar canlanmaya başladı.
2007 yılında Çin’in Xiao bölgesinde Nüshu Müzesi kuruldu. Günümüzde ise bu müzede çeşitli kurslarla Nüshu dersleri veriliyor, Nüshu kaligrafi çalışmaları yapılıyor ve binlerce yıl evvelki gelenek yaşatılmaya devam ediliyor.