İngiliz filozof Mark Fisher’ın “kapitalist realizm” ismi verilen görüşlerine yer veren Karar gazetesi, kapitalizmin işleyen tek politik ve ekonomik sistem olduğu inancına karşı çıkıyor. Kapitalizmin bir alternatifinin olamayacağına, hatta bu türlü bir alternatifin hayal bile edilemeyeceğine dair yaygın duyguyu eleştiren görüşe, Ahmet Davutoğlu ve Ali Babacan çizgisindeki Karar gazetesinde yer verildi. Salih Cenap Baydar’ın “Kapitalizmin Hiçbir Alternatifi Yok mu” başlıklı yazısında, kapitalist realizmin üstesinden gelmek için yeni bir sol hareketin gerekli olduğu ve bu yeni solun, kendi kozmik kıymetlerini ve dayanışma ağlarını oluşturması gerektiği tabir edildi. İşte o yazı:
“Francis Fukuyama, çok tartışılan meşhur kitabında kapitalizmin komünizmi mutlak bir zaferle yenerek rakipsiz kalmasının, Hegelci manada tarihin sonunu getirdiğini söylemişti.
Fukuyama’nın bu öngörüsünün belirli ölçüde doğrulandığı söylenebilir.
Fakat bu durumun yol açtığı önemli sorunlar var!
K-punk takma ismiyle yazdığı blog yazılarıyla tanınan İngiliz müellif Mark Fisher (1968 – 2017), bu sorunlara dikkat çeken düşünürlerden biri.
Yaşadığı derin depresyonun sonucunda, daha 48 yaşındayken intihar ederek ortamızdan ayrılan Fisher, 2009 yılında yayımladığı ve Türkçe’ye “Kapitalist Gerçekçilik: Diğer Alternatif Yok mu?” başlığıyla çevrilen kitabında, kapitalizmin yalnızca hâkim bir ekonomik ve politik sistem olmakla kalmadığını, tıpkı vakitte düşünülebilir olanın sonlarını da belirlediğini savunuyor.
Ona nazaran “kapitalist realizm”, kapitalizmin yalnızca işleyen tek politik ve ekonomik sistem olduğu inancının ötesinde, bunun artık dengeli bir alternatifinin olamayacağına, hatta bu türlü bir alternatifin hayal bile edilemeyeceğine dair yaygın his.
Kapitalist Realizm’in öteki alâmet-i farikaları şunlar:
Kültürel ve Politik Kısırlık: Geleceğe dair umut ve beklentilerin tükenmesi, kültürel ve politik yeniliğin imkansızlığı hissinin yaygınlaşması.
Tarihin Öğütülmesi: Kapitalizmin, evvelki tüm tarihi periyotları ve kültürel kıymetleri kendi sistemine dahil ederek, metalaştırması ve manasını boşaltması.
Büyük Anlatılara İronik Uzaklık: Postmodern kapitalizmin ironik halinin, ideolojilere ve büyük anlatılara inançsızlığı besleyerek gerçek bir politik angajmanı engellemesi.
Kurumsal Anti-Kapitalizm: Hollywood sinemaları ve tanınan kültür eserlerinin, kapitalizmin olumsuz taraflarını eleştiren yüzeysel bir anti-kapitalizm üretmek suretiyle sistemi sorgular görünüp alttan alta güçlendirmesi.
Gerçekliğin Manipülasyonu: Mevcut toplumsal nizamın “doğal” ve kaçınılmaz olduğu argümanıyla, gerçekliğin ideolojik olarak inşa edilmesi.
Çevre Felaketi, Akıl Hastalıkları ve Bürokrasi: Bu üç değerli sorunun ya görmezden gelinmesi ya da kişisel meseleler olarak ele alınarak, sistemik nedenlerinin gizlenmesi.
Post-Fordist Çalışma Şartları: İş yerlerinde güvencesizlik ve daima kontrol.
Yeni Bürokrasi: Neoliberalizmin, merkeziyetçi bürokrasiye tenkitlerine karşın pratikte yeni ve daha yaygın bir bürokrasi çeşidi yaratmış olması. Kontrol, maksatlar ve performans ölçütlerinin, çalışanların hayatının her alanına nüfuz etmesi.
Paternal Süperego’nun Krizi: Klâsik otorite figürlerinin zayıflatılması ve ferdî haz arayışının yüceltilmesi suretiyle toplumsal sorumluluk ve dayanışma hissinin örselenmesi.
Fisher’e nazaran kapitalist realizm, toplumsal hayatın birçok alanını etkiliyor:
Çalışma hayatında: Güvencesizlik, performans baskısı ve daima kontrol artıyor.
Eğitim sisteminde: Rekabet, imtihan odaklılık ve piyasa mantığı hakim oluyor.
Kültürel üretimde: Yaratıcılık ve yenilikçilik azalıyor, geçmişin formları tekrarlanıyor.
Siyasi alanda: Alternatifsizlik hissi yaygınlaşıyor, politik iştirak azalıyor.
Psikolojik olarak: Depresyon, anksiyete ve öteki ruh sıhhati sıkıntıları artıyor.
Fisher, kapitalist realizmin üstesinden gelmek için yeni bir sol hareketin gerekli olduğunu savunuyor.
Bu yeni sol, kapitalizmin yarattığı hoşnutsuzluklar üzerinden, yeni bir politik özne inşa etmelidir diyor.
Bürokrasiyi azaltıp, kontrolde işi şahsen yapanların rolünü artırmanın gerektiğini düşünüyor.
Akıl sıhhati meselelerinin, tıbbi değil, siyasi ve içtimai meseleler olarak ele alınması gerektiğini söylüyor.
Kapitalizmin globalleşmesine karşı, yeni solun, kendi üniversal bedellerini ve dayanışma ağlarını oluşturması gerektiğini ileri sürüyor.
Özellikle Fransız filozof Alain Badiou ve Marksist İngiliz düşünür David Harvey’in neoliberalizm tenkitlerinden oldukça etkilendiği görülen Fisher’in üzerinde yazıp çizdiği pek çok konu dikkate alınıp irdelenmeye paha.
Bir sonraki yazımda bu konulardan “kültürel kısırlık” ve retromanya (nostalji çılgınlığı) üzerinde durmaya çalışacağım.”